Als overleven jouw strategie is geworden

Uit je overlevingsmechanisme komen als naaste – hoe ik opnieuw leerde spelen

Weet je wat ik laatst besefte?
Dat ik al heel lang niet meer écht speel.

Tijdens een trainingsochtend kregen we een oefening die bedoeld was om onze creativiteit en speelsheid te prikkelen. Maar in plaats van plezier voelde ik weerstand. Chaos in mijn hoofd. Onrust. Ik kon niet meedoen zoals ik wilde.

En toen iemand in de groep het woord 'speelsheid' noemde, werd het me duidelijk:
Ik ken dat niet meer.

Van kind-zijn naar overleven

Als kind was speelsheid vanzelfsprekend. Ik dacht terug aan het sprookjesbos in de Efteling, het zingen in het kinderkoor en het dansen tijdens repetities. Wat een zorgeloze tijd was dat.

Maar ergens onderweg ben ik dat kwijtgeraakt.
Jaren van trauma’s, zorgen en de impact van verslaving in mijn omgeving hebben me geleerd om vooral te overleven. Zorgen voor de ander. Controleren. Vechtstand.

En dat is wat een overlevingsmechanisme doet:
Het helpt je overeind blijven in moeilijke situaties, maar kost je uiteindelijk je speelsheid, je plezier en soms zelfs je gevoel van wie je bent.

Het besef: als naaste zit je vaak vast in een overlevingsmechanisme

In mijn werk ontmoet ik veel ouders, partners en andere naasten van mensen met een verslaving.
Wat ik vaak hoor is:
'Tot ik het besefte, had ik niet eens door dat ik aan het overleven was'

Misschien herken je het:

• Je staat altijd 'aan'.

• Je zorgt en regelt voortdurend voor de ander.

• Je hebt geen ruimte meer voor jezelf.

Dit besef kan pijnlijk zijn, maar het is ook de eerste stap naar verandering

5 signalen dat jij in een overlevingsmechanisme zit

Het is soms lastig om door te hebben dat je al lange tijd op overlevingsstand leeft. Dit zijn veelvoorkomende signalen:

1. Je staat altijd 'aan' – je bent continu bezig met zorgen, regelen of oplossen voor de ander.

2. Je vergeet jezelf – je gevoelens, wensen en behoeftes schuif je opzij.

3. Je voelt je verantwoordelijk voor alles – je denkt dat het jouw taak is om de situatie onder controle te houden.

4. Je ervaart constant spanning – je lijf voelt onrustig of gespannen, zelfs als er even niets gebeurt.

5. Je gunt jezelf geen plezier – ontspanning of speelsheid voelt onbelangrijk of zelfs onmogelijk.

Herken je jezelf in meerdere van deze signalen?
Dan is de kans groot dat je – net als veel andere naasten – in een overlevingsmechanisme terecht bent gekomen.

Waarom speelsheid zo belangrijk is

Speelsheid lijkt misschien onbelangrijk, maar het is precies datgene wat je uit de overlevingsstand kan halen. Het brengt ontspanning, lichtheid en helpt je weer contact maken met jezelf.

Misschien herken jij het ook:

• Altijd bezig zijn met zorgen voor de ander.

• Jezelf geen tijd gunnen om te ontspannen.

• Denken dat plezier “niet belangrijk” is in de situatie waarin je zit.

Maar juist die momenten van plezier zijn essentieel om te herstellen.

Mijn inzicht: ik mag opnieuw leren spelen

Die ‘stomme workshop’ van van die ochtend bleek een geschenk.
Het liet me zien dat ik opnieuw mag leren spelen. Misschien betekent dat voor mij een keer naar de speeltuin, dansles volgen of gewoon weer eens de Efteling bezoeken.

Voor jou kan het iets heel anders zijn. Misschien schilderen, wandelen, muziek maken of iets totaal onverwachts.

Hoe jij ook uit je overlevingsmechanisme kunt komen

Als je merkt dat je vastzit in overlevingsgedrag, begin dan klein:

1. Herken en benoem – ontdek dat je in een overlevingsmechanisme zit. Dit bewustzijn is de eerste stap.

2. Gun jezelf ruimte – neem tijd voor iets kleins dat alleen voor jou is.

3. Zoek steun – je hoeft dit niet alleen te doen.

   

Veelgestelde vragen over overlevingsmechanismen bij naasten

1. Wat is een overlevingsmechanisme?
Een overlevingsmechanisme is gedrag dat je ontwikkelt om met stress, pijn of dreiging om te gaan. Als naaste van iemand met een verslaving kun je bijvoorbeeld in de “zorg- of redmodus” schieten. Dat helpt je tijdelijk om overeind te blijven, maar kost je op de lange termijn veel energie en levensplezier.

2. Hoe weet ik of ik in een overlevingsmechanisme zit?
Signalen zijn onder andere: altijd bezig zijn met de ander, jezelf wegcijferen, constante spanning ervaren, moeite hebben met grenzen stellen en geen ruimte voelen voor ontspanning of plezier.

3. Is het normaal dat ik mezelf kwijt ben geraakt door de situatie?
Ja, dat komt veel voor. Als je lange tijd alleen bezig bent geweest met overleven en zorgen voor een dierbare, verlies je vaak het contact met je eigen wensen en gevoelens. Het goede nieuws: je kunt dit stap voor stap herstellen.

4. Hoe kan ik loskomen uit mijn overlevingsmechanisme?
Het begint met bewustwording: erkennen dat je in de overlevingsstand zit. Vervolgens kun je leren ruimte maken voor jezelf, kleine momenten van ontspanning en speelsheid creëren en – heel belangrijk – steun zoeken bij anderen of een professional.

5. Helpt begeleiding hierbij?
Ja, begeleiding of trainingen kunnen je helpen inzicht te krijgen in je patronen en nieuwe manieren van omgaan aan te leren. Je hoeft het niet alleen te doen.